1%
Logo akcji 1%

Droga użytkowniczko, drogi użytkowniku!

Fundacja Nowoczesna Polska to organizacja pożytku publicznego działająca na rzecz wolności korzystania z dóbr kultury. Wesprzyj nasze działania, przeznaczając na nie 1% swojego podatku. Możesz to zrobić, wpisując w zeznaniu podatkowym numer KRS 0000070056.

Dowiedz się więcej

x
Prawo kultury

Czy tzw. „Prawo Cytatu” pozwala na komercyjne wykorzystanie cytatów – chodzi o umieszczanie cytatów na tekstyliach i sprzedaż. Czy są jakieś ograniczenia prawne?

Dozwolony cytat jest uregulowany w art. 29 ust. 1 pr. aut., a pośród wymienionych tam przesłanek nie ma wymagania, aby cytat miał wyłącznie niekomercyjny charakter. Niektórzy wskazują jednak, że dozwolony użytek nie obejmuje komercyjnego wykorzystania, wywodząc to z treści art. 35 pr. aut., który zakazuje naruszania „słusznych interesów twórcy” i „normalnego korzystania z utworu”. Taka interpretacja nie jest jednak przekonująca, gdyż wyłączałaby możliwość cytowania we wszelkich sprzedawanych utworach takich jak np. książki. Cytowanie stosowane jest także powszechnie w utworach o zdecydowanie komercyjnym charakterze, jak np. opinie prawne i inne ekspertyzy.

Istnieją jednak inne przesłanki dopuszczalności cytatu, która pozwalają wątpić, że umieszczanie „cytatów” na tekstyliach nie będzie wymagało zgody osób uprawnionych.

Po pierwsze, zgodnie z art. 29 ust. 1 pr. aut., korzystanie z fragmentów cudzych utworów lub drobnych utworów w całości jest dozwolone wyłącznie jeżeli korzystanie to następuje w utworze. Innymi słowy, dzieło w którym umieszczamy cytat musi samo w sobie być twórcze. Oznacza to, że tkanina stanowiąca tło cytatu musi być utworem, zawierać indywidualny wkład twórczy. Nadrukowanie cytatów na standardowe koszulki nie będzie spełniać tej przesłanki. Może tak być natomiast, gdy umieszczenie cytatu nastąpiło na własnoręcznie zaprojektowanej kompozycji (krój ubrania lub wzór tkaniny).

Po drugie, cytat musi być uzasadniony „wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości”. W przypadku „cytatów” na ubraniach przesłanki te nie będą zawsze spełnione. Jeżeli ubranie jest nośnikiem utworu, który ma jakieś przesłanie, to umieszczony tam cytat może istotnie to przesłanie wyjaśniać. Albo odwrotnie – przesłanie zawarte w utworze nadrukowanym na ubranie może stanowić analizę krytyczną lub służyć nauczeniu cytowanej treści. Ale znowu nie będziemy mieli do czynienia z takimi sytuacjami, gdy chodzi o proste nadrukowanie cudzych słów na standardową koszulkę.

Pośród „praw gatunku twórczości” wymienia się często karykaturę, pastisz i niekiedy także kolaż. Możliwe, że umieszczanie cytatów jako element szerszej twórczości odnoszącej się do tekstyliów spełni tę przesłankę w niektórych przypadkach. Ale nie będzie tak w każdym przypadku.

Istotną przesłanką dopuszczalności cytatu jest także wymienienie imienia i nazwiska twórcy oraz źródła, z uwzględnieniem istniejących możliwości (art. 34 pr. aut.).

Ciężar dowodu, że wszystkie przesłanki określone w przepisach zostały spełnione, leży po stronie użytkownika.

Zob. też odpowiedzi na pozostałe pytania odnoszące się do dozwolonego użytku.

Poza analizowaniem przesłanek dozwolonego cytatu, warto spojrzeć na całe zagadnienie szerzej. W Polsce zapadały wyroki, które uznawały, że krótkie frazy nie są chronione prawem autorskim. Chodzi na przykład o wypowiadane przez J. Stuhra w filmie J. Machulskiego „Seksmisja” słowa „ciemność widzę ciemność” – uznano, że fraza ta nie jest utworem (wyrok s.a. w Krakowie z 5 marca 2004, I ACa 35/04). Ale sądy stwierdzały jednocześnie w takich sprawach, że twórcy przysługuje ochrona wynikająca z praw osobistych uregulowanych w kodeksie cywilnym. Upraszczając, można powiedzieć, że wykorzystanie cudzego dorobku w zakresie, w jakim nie stanowi on utworu jest dozwolone o ile respektuje osobowość i godność twórcy. W praktyce, wynika z tego wniosek, że wykorzystanie nawet niechronionych fragmentów cudzych utworów w analizowanej sytuacji może wymagać zgody tych osób.