Czym różni się cytat od opracowania i jak jedno może stać się drugim?

Teoretycznie cytat i opracowanie to nazwy dwóch różnych zbiorów, które nie mają części wspólnej.

Dozwolonym cytatem jest wykorzystanie fragmentu cudzego rozpowszechnionego utworu lub cudzego drobnego rozpowszechnionego utworu we własnym utworze, jeżeli jest to uzasadnione jedną z ustawowych przesłanek (np. wyjaśnianiem). Cytowanie oznacza wierne zapożyczenie z cudzego utworu, bez mieszania cytatu z własną twórczością. Dopuszcza się jednak cytowanie w tłumaczeniu lub z drobnymi zmianami nie wpływającymi na sens (dobre obyczaje i poszanowanie autorskich praw osobistych nakazują cytat i wszelkie takie jego zmiany wyraźnie oznaczyć). Cytując, nie tworzymy nowego utworu z cytowanego utworu, a wykorzystujemy cudzy utwór we własnym.

Opracowaniem jest natomiast twórcza przeróbka cudzego utworu, jak np. tłumaczenie. Opracowując cudzy utwór tworzymy nowy utwór poprzez zmieszanie naszego wkładu twórczego z chronionymi elementami zaczerpniętymi z utworu pierwotnego. Opracowanie może dotyczyć utworów nierozpowszechnionych i nie musi być uzasadnione przesłankami takimi jak wyjaśnianie, gdyż kryterium legalności korzystania z opracowania jest zgoda twórcy utworu pierwotnego. Przy czym oczywiście to, czy musimy uzyskiwać zgodę staje się jasne dopiero po ustaleniu, że mamy do czynienia z opracowaniem, a nie z dozwolonym cytatem.

Niekiedy wyróżnia się jeszcze „utwory z zapożyczeniami”. Są tam zarówno te, gdzie zapożyczenia nie przekraczają granic dozwolonego cytowania, jak pozostałe przypadki zapożyczeń. W tych pozostałych przypadkach dochodzi do wkroczenia w monopol autorski, co wymaga zgody (podobnie jak zgody wymaga korzystanie z opracowania). Innymi słowy, jeżeli przekroczymy granice dozwolonego cytatu, nie oznacza to jeszcze, że mamy już do czynienia z opracowaniem, ale nasza sytuacja prawna jest zbliżona do sytuacji korzystającego z opracowania (w obu przypadkach wkroczymy w monopol autorski, ale w inne uprawnienie twórcy).

W praktyce wyraźna różnica pomiędzy cytatem a opracowaniem jest możliwa do wyznaczenia chyba tylko w utworach wyrażonych słowem (pismem), a i to nie zawsze. W przypadku korzystania z cudzej twórczości w muzyce, fotografii, plastyce, filmie, może być bardzo trudno odróżnić jedno od drugiego, a także każde z nich od inspiracji.