Istotą majątkowych praw autorskich jest przyznanie ich posiadaczowi monopolu na korzystanie z utworów. Monopol ten ma jednak ograniczony zakres. Przede wszystkim, nie wszystkie działania będą korzystaniem z utworu w rozumieniu ustawy. Czym jest korzystanie z utworu?
Przeczytanie książki, obejrzenie filmu, wysłuchanie koncertu, odtworzenie płyty itp. samo w sobie nie jest korzystaniem z utworu i nie podlega kontroli i ograniczeniom ze strony posiadaczy praw majątkowych. Problemy zaczynają się tam, gdzie mamy do czynienia ze zwielokrotnianiem, modyfikacją lub rozpowszechnianiem utworu, czyli w sytuacjach takich jak:
pożyczenie czy kserowanie książki, cytowanie, nagrywanie audycji radiowych lub programów telewizyjnych, udostępnienie w internecie filmów czy zdjęć, publikacja tłumaczenia artykułu z prasy zagranicznej czy odtworzenie piosenki w radiu
Część z tych działań wymaga uzyskania zgody właściciela praw autorskich i ewentualnie wypłaty na jego rzecz odpowiedniego wynagrodzenia, a inne są zawsze legalne. Dzięki przepisom o dozwolonym użytku każdy z nas ma prawo w pewnym zakresie korzystać z utworu bez konieczności uzyskania zgody posiadacza praw majątkowych
Autorskich prawa majątkowe są, w przeciwieństwie do praw osobistych, ograniczone w czasie. Po upływie określonego czasu z utworów może korzystać całe społeczeństwo — stają się elementem domeny publicznej. Standardowo w Unii Europejskiej ochrona autorskich praw majątkowych — czyli faktyczny monopol na kontrolę nad utworem — trwa przez 70 lat od daty śmierci twórcy.
Jeśli twórca utworu nie jest znany, okres ochrony liczy się od daty pierwszego rozpowszechnienia (udostępnienia publicznego za zgodą twórcy). W przypadku utworów audiowizualnych (filmów) okres obowiązywania ochrony liczy się od daty śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej na potrzeby takiego utworu. Z kolei w przypadku utworów, do których prawa z mocy ustawy przysługują osobie innej niż twórca (utwory zbiorowe jako całość, pracownicze programy komputerowe, Polskie Normy) — od daty rozpowszechnienia, a jeżeli utwór nie został rozpowszechniony, to od daty ustalenia.
W ramach podsumowania możemy wskazać, że autorskie prawa majątkowe:
- nie są zawsze ani nierozerwalnie związane z autorem,
- dotyczą dysponowania utworem i zarabiania na jego rozpowszechnianiu lub na innej formie wykorzystania,
- dają prawo kontroli nad korzystaniem z utworu,
- są ograniczone w czasie (standardowo trwają przez 70 lat od śmierci autora lub od daty rozpowszechnienia utworu),
- mogą być przeniesione przez autora w ramach umowy o przeniesieniu praw lub w ramach spadku, we wskazanych w ustawie przypadkach przysługują innej osobie niż twórca, uprawniony z autorskich praw majątkowych może upoważnić inną osobę do korzystania z nich (licencja).