Utwory zależne

W jednym z pierwszych rozdziałów pisaliśmy o pojęciu utworu, który ma podstawowe znaczenie dla rozumienia zasad działania prawa autorskiego. Opisaliśmy tam w kilku zdaniach podział na utwory pierwotne i zależne. Przypomnijmy:

Utworem pierwotnym jest np. anglojęzyczny oryginał Władcy Pierścieni J.R.R. Tolkiena. Utworem zależnym jest polskie tłumaczenie tej powieści, którego rozpowszechnianie wymaga zgody właścicieli praw autorskich do utworu pierwotnego.

Oczywiście utwory zależne to nie tylko tłumaczenia ważnych dzieł kultury. Skoro każdy z nas jest twórcą, każdy też może tworzyć utwory zależne. Na przykład w taki sposób:

Asia uczy się angielskiego i lubi oglądać filmy dokumentalne. Łączy te dwie aktywności przygotowując polskie napisy do filmów dostępnych na YouTube.

Asia tworzy i rozpowszechnia utwory zależne, na co powinna uzyskać zezwolenie ze strony właścicieli praw autorskich do tłumaczonego materiału.

System utworów zależnych może być bardzo skomplikowany — na bazie istniejących już utworów zależnych powstają przecież kolejne. Zobaczmy, ile utworów zależnych może powstać na bazie tylko jednej książki:

Na każdym etapie tego procesu twórcy opracowania, przeróbki czy adaptacji uzyskać muszą odpowiednią zgodę na rozpowszechnianie utworów zależnych ze strony uprawnionego do oryginalnego utworu (utworów):

Dobrym przykładem problemów z utworami zależnymi jest próba stworzenia podręcznika pokazującego najważniejsze kierunki sztuki współczesnej, ilustrowanego odpowiednimi reprodukcjami i fragmentami recenzji krytycznych. Aby opublikować książkę jej wydawca musi pozyskać odpowiednie zgody. Nie jest to prosty proces: musi przede wszystkim ustalić, kto ma prawo udzielenia zgody na umieszczenie reprodukcji czy tekstu w albumie, następnie zdobyć zgodę oraz ustalić i wypłacić wynagrodzenie. W przypadku kilkudziesięciu czy kilkuset utworów jest to spore wyzwanie.