Krótki kurs własności intelektualnej
Materiały dla uczelni

Ruch Wolnej Kultury (historia, założenia, aktualny stan)

Rozpowszechnienie się Internetu, jako narzędzia umożliwiającego szybkie kopiowanie, rozpowszechnianie, przetwarzanie i dzielenie się informacjami, sprawiło, że monopole intelektualne wkroczyły z całą mocą do codziennego życia obywateli. W zderzeniu z nową technologią, obiecującą powszechny dostęp do kultury i uczestnictwo w niej, zwłaszcza ekspansywne prawo autorskie zaczęło jawić się jako opresyjne i szkodliwe. W wyniku tego zderzenia narodził się ruch Wolnej Kultury, głoszący wolność korzystania z dóbr kultury.

Ruch Wolnej Kultury obficie czerpie z doświadczeń ruchu Wolnego Oprogramowania, który powstał w latach 80. XX wieku jako reakcja na proces utowarowiania programów komputerowych, przez co użytkownicy — sami często będący programistami — zostali pozbawieni możliwości ulepszania, dostosowywania do swoich potrzeb, a nawet szczegółowego zapoznawania się z działaniem posiadanych przez siebie kopii programów. Przez kolejne dwie dekady ruch Wolnego Oprogramowania wypracował nie tylko spójne założenia ideowe, skondensowane do formy tzw. czterech wolności Stallmana (wolność korzystania z programu, dostosowania do swoich potrzeb, rozpowszechniania kopii i dzielenia się własnymi ulepszeniami), ale także narzędzia prawne (takie jak wolne licencje i mechanizm copyleft) oraz techniczne, pozwalające na pracę wielu niezależnych osób nad wspólnym projektem (narzędzia kontroli wersji, zgłaszania błędów, zarządzania projektami itp.).

Wszystkie te narzędzia były gotowe do wykorzystania, kiedy na przełomie wieków zaczęły dojrzewać idee Wolnej Kultury. W lipcu 2000 roku powstała pierwsza wolna licencja specjalnie zaadaptowana do projektów artystycznych — Licencja Wolnej Sztuki (fr. Licence Art Libre). W styczniu 2001 roku wystartowała wolna encyklopedia Wikipedia, powstająca na zasadzie współpracy wolontariuszy z całego świata, a także rozpoczęła działalność organizacja Creative Commons, zajmująca się opracowywaniem zestawu ogólnych licencji prawa autorskiego, w tym również dwóch najpopularniejszych obecnie licencji wolnej kultury: CC BY i CC BY-SA. Założenia ideowe i granice Wolnej Kultury zostały sprecyzowane w powstałej w 2006 roku Definicji Wolnych Dóbr Kultury, wzorowanej bezpośrednio na czterech wolnościach Stallmana.

Obecnie Wikipedia zawiera 32 miliony artykułów w 285 wersjach językowych i wraz ze swoimi siostrzanymi projektami rejestruje 30 milionów odwiedzin na godzinę. Dynamicznie rozwija się społecznościowy projekt wolnej mapy świata (OpenStreetMap.org, 5 mln unikatowych gości miesięcznie). W serwisach takich jak YouTube.comVimeo.com można znaleźć miliony plików wideo na wolnej licencji, repozytorium Flickr.com zawiera prawie sto milionów wolnych zdjęć i grafik, zaś w serwisie Jamendo.com można znaleźć sporo tak oznaczonej muzyki.

Idee Wolnej Kultury stały się też istotną częścią polityki „otwartości”, przede wszystkim w postaci Otwartych Zasobów Edukacyjnych (OZE), czyli materiałów edukacyjnych dostępnych na wolnej licencji. OZE tworzone są już nie tylko jako społecznościowe projekty wolontariuszy i organizacji pozarządowych, ale także, zgodnie z zaleceniami UNESCO, w ramach rządowych programów edukacyjnych. Przykładem takiego programu jest polski program „Cyfrowa szkoła”, przewidujący opracowanie zestawu e-podręczników dostępnych na wolnej licencji.

Otwartym Zasobem Edukacyjnym, a więc częścią Wolnej Kultury, jest też niniejszy podręcznik.