Zapomniane dzieła: trudno dostępne książki z połowy XX wieku

Rebeka J. Rosen w „The Atlantic” pisze o badaniach nad wpływem praw autorskich na dostępność książek na rynku. Badania te zostały przeprowadzone przez Paula J. Healda na Uniwersytecie w Illinois. Celem jego dociekań było udowodnienie, że to „prawa autorskie sprawiają, że książki znikają” oraz to, że „powracają one dopiero po tym, gdy prawa autorskie stracą swoją ważność”. Do poszukiwań wykorzystano oprogramowanie, które przeszukiwało stronę internetową Amazon pod kątem przypadkowo wybranych książek. Analiza otrzymanych wyników pokazała, że prawa autorskie są powodem znikania niektórych książek – pojawiają się one na rynku w zwiększonej liczbie dopiero po tym, jak przestaną obowiązywać prawa autorskie i staną się własnością publiczną. Rozważania Healda pokazują, że np. książki z pierwszej dekady XIX wieku posiadają więcej nowych wydań niż książki z początku XX wieku lub że liczba dostępnych książek z połowy XIX stulecia jest dwukrotnością liczby dostępnych książek z połowy XX stulecia. Poza tym pozycje objęte prawami autorskimi są publikowane tylko wtedy, gdy zostały one niedawno wydane.

Ponadto niektóre książki będące własnością publiczną mają wiele wydań, a przypadkowa próbka może nie oddawać stanu rzeczywistego. Sytuacja w ostatniej dekadzie prezentuje się lepiej, lecz skutki kryzysu w XX wieku ciągle są widoczne.

Heald prezentuje nam pewną hipotezę. Gdyby prawa autorskie nie istniały, wykres opierający się na założeniu, że książki z czasem tracą na popularności, pokazywałby linię delikatnie opadającą od początku XX wieku w kierunku pierwszej dekady XIX wieku. Ale rzeczywistość wygląda trochę inaczej. Linia na takim wykresie opada gwałtownie, a potem znacznie się podnosi (w odniesieniu do książek opublikowanych przed 1923 rokiem, które obecnie są własnością publiczną). Dlatego prawa autorskie sprawiają, że „książki znikają” i stają się dostępne dla ludzi dopiero po tym, gdy stracą swoich właścicieli. Zakres i czas trwania praw autorskich najbardziej wpłynął na losy książek z lat 80. i 90. Prawa te będą odstraszały wydawców od publikowania tych tytułów tak długo, dopóki nie wygasną.

Prawa autorskie miały za zadanie umożliwić właścicielom zarobienie na swojej własności intelektualnej oraz zapewnić dostępność danych książek – stało się jednak inaczej. Jak wykazuje badania Healda, monopol prawnoautorski koreluje znacząco ze znikaniem utworów, a nie z ich dostępnością.

—
Fot. Scott Library YorkU na licencji CC BY