Uczę obcokrajowców języka polskiego. Na bazie fragmentów powieści, opowiadań, felietonów przygotowuję różne ćwiczenia/pytania/testy dla uczniów. Służy to nie tylko wzbogacaniu słownictwa i doskonaleniu rozumienia tekstu, ale też umożliwia kontakt z polską kulturą. Czy to, co robię, jest dozwolone? Czy mogę takie materiały umieścić na darmowej platformie internetowej dla obcokrajowców uczących się polskiego?

Poszukując odpowiedzi na powyższe pytania trzeba przede wszystkim wyraźnie odróżnić korzystanie z opisanych materiałów na potrzeby dydaktyczne w relacji nauczyciel-uczniowie oraz rozpowszechnianie ich na publicznie dostępnych stronach internetowych.

W pierwszym przypadku może dojść do zastosowania przepisów o dozwolonym użytku. Art. 27 prawa autorskiego pozwala m.in. instytucjom oświatowym korzystać m.in. w celach dydaktycznych z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu. Instytucje te mogą także sporządzać egzemplarze fragmentów rozpowszechnionych utworów. Jeżeli zatem opisane działania odbywają się w ramach działalności instytucji oświatowej w jej celach dydaktycznych, to nie wymagają one uzyskiwania zgody, ani zapłaty wynagrodzenia twórcom i wydawcom. Pojawiają się jednak wątpliwości, co dokładnie należy rozumieć pod pojęciem „instytucji oświatowej”. Niektórzy wykluczają z tego pojęcia podmioty prowadzące komercyjną działalność edukacyjną (szkoły językowe).

Osobne wątpliwości wynikają z tego, że poza art. 27 pr. aut. do omawianej działalności zastosowanie może znaleźć także art. 29 ust. 2, który pozwala umieszczać, m.in. w celach dydaktycznych rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów w podręcznikach i wypisach (podobny ust. 2^1 pozwala to czynić w antologiach). Co istotne, w takim przypadku twórca zachowuje prawo do wynagrodzenia, choć nadal nie jest potrzebna jego zgoda na korzystanie z utworu.

Ponieważ zakres pojęcia „podręcznik”, „wypis” i „antologia” nie jest ściśle ustalony, można sobie wyobrazić interpretację, zgodnie z którą stworzenie opisanych w pytaniu materiałów będzie wymagało zapłaty wynagrodzenia, niezależnie od tego, że ich wykorzystanie w nauczaniu byłoby dozwolone bez dodatkowej zapłaty na podstawie art. 27 pr.aut.

Wykorzystanie (fragmentów) cudzych utworów we własnych materiałach reguluje poza tym art. 29 ust. 1 pr. aut. dotyczący dozwolonego cytowania. Będzie on miał zastosowanie, jeżeli przedmiotowe materiały nie zostaną uznane za podręczniki, wypisy, ani antologie. Przepis ten wymaga spełnienia kilku kryteriów, które opisywaliśmy w odpowiedziach na poprzednie pytania dotyczące cytowania.

Żaden z przepisów dozwolonego użytku nie zezwala na umieszczanie cudzych utworów w Internecie. Jeżeli jednak dojdzie do wykorzystania (fragmentów) cudzych utworów w przedmiotowych materiałach zgodnie z art. 29 ust. 1 albo 2, to taki materiał może być swobodnie udostępniany przez jego twórcę. Jest to bowiem utwór osobny w stosunku do wykorzystanych w nim utworów (tzw. utwór z zapożyczeniami). Innymi słowy, autor książki zawierającej dozwolone cytaty z cudzych utworów może ją umieścić w Internecie.

Zatem, opisana w pytaniu działalność nie będzie wymagała zgody uprawnionych ani zapłaty im wynagrodzenia, jeżeli materiały nie mogą zostać uznane za podręczniki, wypisy ani antologie, a cudze utwory zostały w nich umieszczone zgodnie z przesłankami dozwolonego cytatu. Wtedy, materiały te mogą być wykorzystywane nie tylko podczas lekcji, ale też umieszczane w Internecie.