Jestem fotografem dokumentalistą, obecnie fotografuję małe (3-30%) fragmenty billboardów służących reklamie sprzedaży mieszkań – to, co widać w oknie, drzewo, pojedyncze postacie, scenki rodzajowe, błędy graficzne. Jak wygląda kwestiach ich użycia gdy: 1) ułożę z nich samodzielny materiał fotograficzny, który w moim autorskim koncepcie będzie samodzielną całością (internet, wystawa, publikacja albumowa), 2) użyję tych zdjęć razem z moimi własnymi fotografiami w jednym autorskim zestawie. np. fragmenty reklam będą pokazane obok zdjęć sfotografowanych przeze mnie wybudowanych już bloków (wystawa, album). 3) wydrukuję fragmenty billboardów, ułożę po dwa, trzy obok siebie (lub powieszenie na ścianie) i sfotografuję taką kompozycję w kontekście ściany, stołu etc. 4) czy zmienia coś gdy widać na takim fragmencie billboardu błoto, trawę etc. Reasumując chciałbym się dowiedzieć, na ile mam prawo jako autor tworzyć krytyczną wypowiedź na temat pewnych kwestii używając do tego istniejących już wizualnych przedstawień, które dla tego problemu są kluczowe i w jakiś sposób go konstruują.

Wszystkie przedstawione w pytaniu kwestie łączą się z zagadnieniem dozwolonego użytku – a więc dozwolonego korzystania lub rozpowszechniania cudzego utworu bez zgody twórcy, czy też właściciela praw. W omawianej sprawie można rozważać zastosowanie art. 33 pkt 1 prawa autorskiego. Zgodnie z nim: wolno rozpowszechniać utwory wystawione na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach, placach lub w ogrodach, jednakże nie do tego samego użytku. Trudno jednak bez istotnych wątpliwości stwierdzić, że przedstawiona na billboardach grafika została wystawiona w miejscu publicznym „na stałe”. Dodatkowo w literaturze prawniczej pojawia się przekonanie, że ogólnie dostępne miejsce musi być miejscem „otwartym”, nie będzie nim np. dworzec kolejowy, czy poczta.

Ze względu na powyższe wątpliwości należałoby zatem zastanowić się nad możliwością skorzystania z prawa dozwolonego cytatu. Zgodnie z art. 29 ustawy o prawie autorskim wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym wyjaśnianiem, analizą krytyczną, nauczaniem lub prawami gatunku twórczości.Wobec tego skorzystanie z cudzego dzieła musi być uzasadnione wskazanym w przepisie celem.

W odniesieniu do wskazanych w pytaniu przykładów można znaleźć argumenty za dopuszczeniem cytatu ze względu na „prawa gatunku twórczości”. Pierwszy z przykładów dzieła najprawdopodobniej należałoby uznać za kolaż, ten zaś stanowi typowy przykład „gatunku twórczości” uzasadniającego cytowanie. W pozostałych przykładach (jeżeli wspomniane tam dzieła nie będą kolażami) trzeba by zastanowić się, czy zazwyczaj uprawiany przez Pana gatunek twórczości cechuje nawiązywanie do cudzych utworów. Fotografia dokumentalna, czy reporterska z natury rzeczy odwołuje się do otaczającego nas świata, a zatem także do utworów, które znajdują się w przestrzeni publicznej. W związku z tym odpowiedź na pytanie o dopuszczalność cytowania w takiej fotografii powinna być pozytywna. Wreszcie, można zastanawiać się, czy cytat nie będzie uzasadniony analizą krytyczną określonych zjawisk społecznych.
Dla skorzystania z prawa dozwolonego cytatu nie będzie miało znaczenia, czy cały utwór będzie złożony z takich cytatów (kolaż), czy cytat zostanie wkomponowany we własny utwór, lub zestawiony z przedmiotami. Istotne natomiast, by został umieszczony w dziele, które stanowi utwór w rozumieniu prawa autorskiego, tj. przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze.