Czy postacie bajkowe oraz inne np. ze znanych gier, można wykorzystywać do tworzenia dekoracji cukierniczych przeznaczonych na sprzedaż? Chodzi mi o wykonanie ciast i ciasteczek z wizerunkiem znanych postaci lub innych grafik znalezionych w internecie.

Jeśli ustalimy, że dana grafika jest utworem w rozumieniu przepisów prawa autorskiego i nadal podlega jego pełnej ochronie, musimy pamiętać, że korzystanie z takiego dzieła będzie uzależnione od uzyskania zgody uprawnionego (nawet jeśli na etapie dostosowywania jego formy do celów cukierniczych dokonamy w nim pewnych twórczych zmian).

Od powyższej zasady istnieją jednak wyjątki. Jednym z nich jest dozwolony użytek prywatny, który obejmuje prawo do nieodpłatnego wykorzystania pojedynczych egzemplarzy rozpowszechnionych już utworów dla własnych osobistych potrzeb. Oznacza to, że każdy może wykonać kopię danej postaci z gry lub bajki na torcie, jeśli tort ten przygotowywany jest na przykład na rodzinne przyjęcie. Żaden z przepisów nie zakazuje również zlecenia realizacji tej możliwości osobie trzeciej – zamówienie podobnego ciasta w cukierni można porównać do skopiowania książki w punkcie ksero. Istnieją jednak stanowiska, zgodnie z którymi działalność punktów ksero jest legalna dlatego, że prawo autorskie wymaga od nich ponoszenia pewnych obligatoryjnych opłat na rzecz organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi a analogicznych przepisów o cukierniach nie ma. Choć wydaje się, że cukiernia na życzenie indywidualnych klientów może dla ich prywatnych potrzeb wykonywać pojedyncze torty i ciasta obejmujące wizerunki znanych postaci, nie jest to zatem kwestia jednoznaczna. Niewątpliwie jednak nielegalne będzie oferowanie już gotowych projektów tortów zawierających lub stanowiących kopie cudzych utworów.

Na marginesie należy podkreślić, że postaciom z bajek oraz gier o określonym wyglądzie co do zasady można przypisać cechy utworu chociaż – podobnie jak w przypadku każdej innej grafiki – zawsze należy dokonać konkretnej oceny ich indywidualnego i oryginalnego charakteru (więcej o definicji utworu tutaj). Niemniej jednak podobny utwór może być już częścią domeny publicznej – taki stan może wynikać np. z upływu czasu ochrony autorskich praw majątkowych. W takim przypadku korzystanie z niego jest co do zasady dozwolone bez wyraźnej zgody pod warunkiem poszanowania praw osobistych autora. Problemy związane z ustaleniem komu przysługują ewentualne prawa autorskie oraz z określeniem czy dzieło nadal objęte jest ochroną, został już przez nas opisany tutaj.

Wizerunek danej postaci może ponadto podlegać dodatkowej ochronie, niezależnej od ochrony przyznanej przez prawo autorskie – częstym zajwiskiem jest na przykład jego rejestracja jako znaku towarowego, którego wykorzystanie ogranicza prawo własności przemysłowej.