Bazy danych to szczególna kategoria dóbr intelektualnych. Przykładem takich baz są elektroniczne bazy danych pojazdów mechanicznych, strony internetowe z rozbudowanymi linkami, szczegółowe terminarze meczów narodowych lig piłki nożnej, bazy danych o wirusach, wykorzystywane przez oprogramowanie antywirusowe.
Nie każda baza danych będzie podlegać ochronie prawnej (tzw. sui generis — własnego rodzaju). Musi bowiem stanowić: 1) zbiór, 2) danych lub jakichkolwiek innych materiałów i elementów, 3) zgromadzonych według określonej systematyki lub metody, 4) indywidualnie dostępnych w jakikolwiek sposób, w tym środkami elektronicznymi, 5) wymagający istotnego, co do jakości lub ilości, nakładu inwestycyjnego w celu sporządzenia, weryfikacji lub prezentacji jego zawartości.
Bazy danych nie wymagają rejestracji i podlegają ochronie wprost na podstawie ustawy o ochronie baz danych.
Kto jest uprawniony do bazy danych?
Uprawnionym do bazy danych jest jej producent, czyli podmiot, który poniósł ryzyko nakładu inwestycyjnego przy tworzeniu bazy danych. Takie prawo można sprzedać komuś innemu.
Przykład: Spółka A nabyła prawa do bazy danych klientów od Spółki B. Od chwili nabycia tej bazy danych to A jest traktowana jako producent, któremu przysługują wyłączne prawa do bazy danych.
Czasem mogą pojawić się wątpliwości co do tego, kto powinien być traktowany jako producent bazy danych. Taka sytuacja może się pojawić, gdy jeden przedsiębiorca przygotował bazę danych na zlecenie innego przedsiębiorcy. Z tej przyczyny przyjęte zostało domniemanie, że producentem jest osoba, której nazwisko lub nazwę w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach bazy danych lub podano do publicznej wiadomości.
Przykład: Agencja Soft przygotowała bazę danych dla potrzeb przedsiębiorcy Zbigniewa, ale na egzemplarzach tej bazy danych pojawia się tylko nazwa Soft. Agencja Soft będzie zatem traktowana jako producent bazy danych, chyba że Zbigniew wykaże, że to on powinien nim być, np. ze względu na to, że dokonał inwestycji na opracowanie tej bazy danych.
Uprawnienia producenta
Na czym polega wyłączność przysługująca producentowi bazy danych? Otóż posiada on wyłączne prawo do tzw. pobierania danych oraz do wtórnego ich wykorzystania w całości lub w istotnej części, co do jakości lub ilości.
- przykładem pobierania danych będzie skopiowanie całej bazy danych na własny nośnik,
- przykładem wtórnego wykorzystania będzie np. publiczne udostępnienie bazy danych na stronie internetowej. Przykładem jest porównywarka cen, która za pośrednictwem strony www umożliwia klientom korzystanie z elektronicznych baz danych w celu odszukania i zakupienia produktów w najniższej cenie.
Producent bazy danych może zakazać podejmowania takich czynności innym osobom, chyba że uzyskają one od niego zgodę. Z reguły zgoda ta przyjmie postać odpłatnej licencji. Od tej zasady przewidziane zostały jedynie nieliczne wyjątki, np. użytkownik bazy danych może pobierać lub wtórnie wykorzystywać niewielkie (tzw. nieistotne) części jej zawartości, o ile nie narusza to tzw. „normalnego korzystania” z baz danych lub nie godzi w słuszne interesy producenta baz danych. Takiego uprawnienia użytkownika nie można wyłączyć na drodze umowy.
Ponadto można bez zgody producenta korzystać z rozpowszechnionej bazy danych:
- do własnego użytku osobistego, ale tylko z zawartości nieelektronicznej bazy danych,
- w charakterze ilustracji, w celach dydaktycznych lub badawczych, ze wskazaniem źródła, jeżeli takie korzystanie jest uzasadnione niekomercyjnym celem, dla którego wykorzystano bazę,
- do celów bezpieczeństwa wewnętrznego, postępowania sądowego lub administracyjnego.
Przewidziane też zostało wyczerpanie prawa w odniesieniu do odsprzedaży kopii bazy danych.
Czas trwania ochrony bazy danych
Czas trwania ochrony bazy danych wynosi piętnaście lat następujących po roku, w którym baza danych została sporządzona lub udostępniona publicznie po raz pierwszy. Jednakże gdy dojdzie do istotnej zmiany treści bazy danych, w tym jej uzupełnienia, zmiany lub usunięcia jej części, okres ochrony tej bazy ulega przedłużeniu. W przypadku częstych modyfikacji bazy danych ochrona może więc w praktyce być bezterminowa.
Naruszenie prawa do bazy danych
Producentowi, którego prawa do bazy danych zostały naruszone, przysługują różne roszczenia. Może żądać od naruszyciela m. in usunięcia skutków naruszenia lub naprawienia wyrządzonej szkody. Ponadto naruszenie prawa ochronnego jest wykroczeniem. Osoba, która w celu osiągnięcia korzyści majątkowych, bez uprawnienia lub wbrew jego warunkom, pobiera dane lub wtórnie je wykorzystuje, podlega karze grzywny.
Ochrona kumulatywna
Jeżeli baza danych jest równocześnie utworem, czyli oprócz poniesionej inwestycji zawiera wkład twórczy, to jest ona chroniona zarówno przez prawo autorskie, jak i regulacje chroniące bazy danych (czyli prawa sui generis).
Przykład: Pracownicy sklepu internetowego przez wiele miesięcy tworzyli bazę danych zawierającą opisy towarów sprzedawanych za pośrednictwem tego sklepu internetowego (element znacznej inwestycji), a ich twórcze wysiłki doprowadziły do stworzenia bazy o innowacyjnym charakterze, która ze względu na wyczerpujące opisy nie miała sobie równych na rynku (element twórczości).
Nietwórcze, a tylko wymagające znacznej inwestycji bazy danych są chronione prawami sui generis, natomiast twórcze — także prawem autorskim.