Południowokoreańskie podejście do kwestii dozwolonego użytku
System prawa autorskiego przewiduje możliwość ograniczenia monopolu właściciela praw autorskich poprzez zezwolenie na korzystanie z utworu bez konieczności uzyskiwania jego zgody w ramach dozwolonego użytku. Instytucja ta zawarta jest zarówno w aktach prawa międzynarodowego (np. Konwencja Berneńska, Porozumienie TRIPS) jak i przepisach poszczególnych państw, przyjmujących odmienne niekiedy założenia konstrukcyjne. W tzw. systemie prawa kontynentalnego, do którego należą m.in. Polska, Niemcy czy Francja dozwolony użytek uregulowany jest w sposób kazuistyczny, poprzez szczegółowe wymienienie listy przypadków dozwolonego korzystania z utworu w ramach dozwolonego użytku. Z kolei anglosaski system prawny (tzw. common law) określa zakres dość elastycznego pojęcia uzasadnionego, czy też uczciwego korzystania z utworu (w USA tzw. fair use, w Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Australii, Nowej Zelandii, RPA tzw. fair dealing, ale uregulowany w sposób wykazujący istotne odmienności dla każdego z tych państw). Do niedawna dominujące były te dwa sposoby na definiowanie dozwolonego użytku i jego zakresu, jednakże od 2012 r. w ustawodawstwie Korei Południowej znaleźć można ich twórcze połączenie.
We wpisującej się w kontynentalny sposób regulacji prawa autorskiego polskiej ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych wyróżniony został dozwolony użytek prywatny i publiczny. Przez dozwolony użytek prywatny rozumie się możliwość nieodpłatnego korzystania z rozpowszechnionego utworu bez zgody jego twórcy, w zakresie własnego, lub osób pozostających w związku osobistym, użytku osobistego. Dozwolony użytek publiczny natomiast określony został w formie wyczerpującego wyliczenia w jakich sytuacjach można korzystać z utworu. Za dozwolone uznaje się zatem m.in. rozpowszechnianie w celach informacyjnych już rozpowszechnionych sprawozdań o aktualnych wydarzeniach czy uzasadnione cytowanie, a ośrodki informacji, biblioteki i instytucje naukowe mogą, w ograniczonym ustawą zakresie, rozpowszechniać i korzystać z utworów. Oprócz tego szczegółowego wyliczenia przypadków dozwolonego użytku polska ustawa, za konwencją berneńską, ustanawia dodatkowe jego ograniczenie poprzez określenie, że nie może on naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.
W prawie amerykańskim zasada fair use umieszczona została w Copyright Act of 1976 gdzie oznacza prawo do bezpłatnego korzystania z dowolnego utworu (nie tylko, jak w polskim prawie autorskim, już rozpowszechnionego). Dysponenci praw autorskich pozbawieni są możliwości dochodzenia roszczeń w przypadku „uczciwego” użycia kopii utworów w celu krytyki, komentarza, informacji o aktualnościach, nauczania, prowadzenia badań. „Uczciwość” użycia utworu rozpatrywana jest w oparciu o kryterium celu i charakteru użycia dzieła, a w szczególności w odniesieniu do kwestii, czy zostało ono użyte w celu komercyjnym czy niekomercyjnym i edukacyjnym, kryterium rodzaju i natury użytego dzieła oraz proporcji objętości i znaczenia fragmentu użytego dzieła w stosunku do całej jego objętości oraz objętości i znaczenia dzieła pochodnego, w którym ten fragment został użyty a także rezultatu wpływu użycia tego dzieła na jego sprzedaż oraz wartość na rynku. Ze względu na precedensowy charakter amerykańskiego orzecznictwa granice zasady fair use dookreślane są przez kolejne wyroki sądowe, nie zdecydowano się jednakże, tak jak chociażby w polskim prawie, na kazuistyczne wymienienie przypadków korzystania z utworów w ramach fair use.
Wprowadzona w 2012 r. do południowo-koreańskiej ustawy o prawach autorskich poprawka łączy zastosowane w ustawodawstwie amerykańskim otwarte podejście do kwestii dozwolonego użytku z ogólnym określeniem jego kryteriów wraz z kontynentalną, w tym też polską zasadą zamkniętego katalogu ograniczeń praw autorskich w ramach dozwolonego użytku. W południowo-koreańskiej ustawie zawarto szczegółowe wyliczenie i opis przypadków dozwolonego korzystania z utworów (jak użycie do celów postępowań sądowych, edukacji szkolnej, korzystanie z „prawa cytatu” czy do użytku prywatnego), jednakże dzięki uchwalonej w 2012 r. roku poprawce zakres możliwości wykorzystania utworów dla użytku osobistego uzyskuje otwarty charakter. Zmieniony artykuł 35-3 jest zbliżony do amerykańskiego zapisu dotyczącego fair use i stanowi, że za wyjątkiem określonych sytuacji i o ile nie jest to sprzeczne z normalnym korzystaniem z utworu i nie powoduje szkody dla uzasadnionych interesów posiadaczy praw autorskich, podlegające ochronie utwory mogą być wykorzystane, między innymi, dla sprawozdawczości, krytyki, edukacji oraz badań naukowych. Również kryteria badania czy można w danej sytuacji korzystać z ograniczenia praw autorskich w postaci dozwolonego użytku zaczerpnięto z amerykańskiej ustawy. Implementowanie takiego uregulowania, obok wyliczenia poszczególnych przypadków dozwolonego użytku, wprowadza uelastycznienie i poszerzenie możliwości korzystania z tego ograniczenia praw autorskich w uzasadnionych, jednakże nie wyszczególnionych wcześniej sytuacjach.
Uregulowanie wprowadzone w Korei Południowej stanowi zatem interesujący i twórczy przykład połączenia szczegółowego katalogu przypadków dozwolonego użytku z otwartą zasadą fair use zastosowaną w amerykańskim ustawodawstwie. Takie podejście daje zdecydowanie większe możliwości na dostosowywanie prawa poprzez jego wykładnię w drodze orzecznictwa do wciąż zmieniającej się, dzięki technicznemu rozwojowi, rzeczywistości.
