Stanowisko Fundacji w konsultacjach Programu Otwierania Danych Publicznych
W Fundacji Nowoczesna Polska z entuzjazmem zapoznaliśmy się z Programem Otwierania Danych Publicznych, gdyż w pełni podzielamy generalne założenia i cel tego dokumentu. Poniżej przedstawiamy nasze uwagi, sprowadzające się w skrócie do konstatacji, że w naszej ocenie Polskę stać na o wiele więcej otwartości i jest ona Polsce bardzo potrzebna. Mamy jednak świadomość, że pełne wdrożenie nawet ograniczonej wersji tej wizji wymaga wytężonej pracy i mozolnego rozwiązywania znanych już od dawna praktycznych problemów. W tym zakresie deklarujemy naszą gotowość do bieżącej współpracy.
Przechodząc do szczegółowych uwag postulujemy przede wszystkim, aby w komunikatach dotyczących otwierania danych publicznych unikać zbyt pochopnego upraszczania i sprowadzania roli obywateli tylko do biernych „konsumentów” czy też „użytkowników końcowych” danych publicznych. Obywatele, tak samo jak pośrednicy tacy jak przedsiębiorcy czy organizacje pozarządowe też mogą i powinni aktywnie korzystać z danych – nie tylko przez dostęp, ale przez ich ponowne wykorzystanie.
Przy czym, chodzi nam tu nie tyle o język dokumentów i innych komunikatów, co o to aby w przypadku podejmowania konkretnych decyzji co do sposobu udostępniania danych unikać korzystania z rozwiązań powodujących, że ich faktyczne wykorzystanie jest sztucznie ograniczane do kręgów przedsiębiorców lub innych pośredników. Otwarcie danych w taki sposób spowoduje, że korzyści z tego zostaną zawłaszczone przez pośredników, a poziom „informacyjnego ubóstwa” obywateli nie spadnie. Dlatego uważamy, że podstawowym celem otwierania danych publicznych, któremu powinny zostać podporządkowane wszystkie praktyczne decyzje powinno być zwiększenie udziału obywateli we współdecydowaniu. W konsultowanym dokumencie powyższe kwestie nie zostały naszym zdaniem wystarczająco wyraźnie wyartykułowane.
Zgadzamy się, że jednym z priorytetów powinno być przygotowanie danych do ponownego wykorzystania już na etapie ich wytwarzania. Chcemy podkreślić, że to przygotowanie powinno obejmować nie tylko kwestie techniczne, takie jak wybór formatów danych, infrastruktury do ich przechowywania, standardy metadanych itp., ale też kwestie prawne. Już w momencie zbierania/wytwarzania danych powinno dojść do jak najbardziej efektywnego usunięcia towarzyszących im ograniczeń prawnych, gdyż ich usuwanie na dalszych etapach jest zwykle utrudnione lub niemożliwe. Chodzi tu o usuwanie ograniczeń nie tylko z punktu widzenia celów organu, ale też z punktu widzenia wszystkich potencjalnych użytkowników tych danych. Ponieważ przewidzenie tych wszystkich użytkowników i ich zakresu korzystania nie jest możliwe z góry, tym większego znaczenia nabiera wprowadzenie praktycznych rozwiązań w zakresie wsparcia użytkowników w tym procesie w trakcie korzystania z danych.
Niepokoi nas zaproponowane w konsultowanym dokumencie „dodawanie nowych funkcjonalności w portalu otwartych danych” bez doprecyzowania o co tu dokładnie chodzi. Występuje zjawisko udostępniania danych „zaszytych” w rozmaite zamknięte aplikacje, co utrudnia wykorzystanie danych w sposób najlepiej odpowiadający użytkownikowi i łączenie ich z danymi z innych źródeł. Udostępnianie takich aplikacji, o ile w ogóle uznamy je za działanie właściwe musi iść w parze z udostępnianiem surowych danych przez interfejsy umożliwiające każdemu wykorzystanie tych danych w dowolnych aplikacjach. Naszym zdaniem należy priorytetowo potraktować umocowany niedawno na poziomie ustawy sposób udostępniania danych umożliwiający ich ciągłe pobieranie.
Prowadzenie szkoleń dla pracowników urzędów na temat otwierania danych w sposób kompleksowy i stały oraz ukierunkowany na jak najlepsze rozwiązywanie praktycznych problemów pojawiających się w ramach bieżącej pracy przy danych uważamy za jeden z kluczowych elementów dobrej strategii otwierania danych.
W chwili obecnej udostępnianie danych do ponownego wykorzystania reguluje szereg ustaw „sektorowych”. W wielu przypadkach udostępnianie danych w modelu zamkniętym jest prezentowane jako warunek sine qua non pozyskania środków finansowych na realizację zadań określonych organów. Zmiana tej sytuacji wymaga nie tylko zmian ustawowych, ale też i może przede wszystkim wypracowania praktycznych sposobów udostępniania danych przy jednoczesnym zapewnieniu środków finansowych na realizację zadań. Należy zwłaszcza ustalić istnienie i stopień powiązania pomiędzy zamykaniem danych a zdolnością do pozyskiwania przychodów przez określone organy.
Powołanie w każdej instytucji specjalnego stanowiska odpowiedzialnego za ponowne wykorzystanie uważamy za jeden z najlepszych pomysłów prezentowanych w konsultowanym dokumencie. Naszym zdaniem stanowisko to powinno mieć charakter stały, a osoby na nim zatrudnione powinny otrzymać odpowiednie przeszkolenie i finansowanie.
Wskazane w załączniku do Programu priorytetowe obszary otwierania danych uważamy za zbyt skromne i z niecierpliwością oczekujemy na jak najszybsze poszerzenie tej listy.
