1%
Logo akcji 1%

Fundacja Nowoczesna Polska to organizacja pożytku publicznego działająca na rzecz wolności korzystania z dóbr kultury. Wesprzyj nasze działania, przeznaczając na nie 1% swojego podatku. Możesz to zrobić, wpisując w zeznaniu podatkowym numer KRS 0000070056.

Dowiedz się więcej

x
Organizator
Fundacja Nowoczesna Polska

Opublikowano 17 grudnia 2012

Autorskie prawa osobiste

Prawa osobiste to bardzo ważna kategoria praw autorskich. Określają one podstawowe zasady wykorzystywania utworów, a przy tym są to prawa wieczne i niezbywalne. Spróbujmy opisać niektóre z nich.

Każdy twórca ma prawo do autorstwa, czyli do uznania przez każdego jego relacji z utworem wynikającej z faktu jego stworzenia. Z prawem tym powiązane jest kolejne autorskie prawo osobiste — prawo oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo. Bolesław Prus napisał Lalkę ponad 100 lat temu, ale nadal każdy ma obowiązek podpisania tego utworu jego imieniem i nazwiskiem (a właściwie to przyjętym przez niego już na początku pracy dziennikarskiej pseudonimem). Szczególnym przypadkiem naruszeniem prawa do autorstwa jest plagiat: przypisanie sobie autorstwa utworu stworzonego przez kogoś innego. Ale nie tylko o plagiat tu chodzi. Także usunięcie informacji o autorze jest naruszeniem prawa do autorstwa, nawet jeśli nie popełniamy przy tym plagiatu.

Autor ma prawo do autorstwa swojego utworu, a nie jakiegoś innego. Jeśli tworzymy utwór zależny, to musimy zawsze prawidłowo oznaczyć co pochodzi z utworu oryginalnego, a co jest naszym wkładem.

Po drugie twórca posiada wyłączne prawo do podjęcia decyzji o pierwszym udostępnieniu swojego dzieła publiczności. Tylko autor decyduje, czy przechowywane w szufladzie albo na komputerze materiały zostaną pokazane komuś jeszcze, czy rękopis powieści powędruje do wydawnictwa, a nagranie z komórki trafi do internetu. Jeśli ma w głowie pomysł na scenariusz czy melodię piosenki, tylko od niego zależy, czy podzieli się nią z kimś innym. Nie wolno nam rozpowszechniać utworu wbrew woli jego twórcy.

Autor ma też prawo do integralności swoich utworów, nawet jeśli prawa majątkowe do nich zostały przekazane komuś innemu lub wygasły. W przypadku utworów z domeny publicznej tego prawa nie można egzekwować, jeśli nie ma już z kim konsultować wprowadzanych zmian (nie ma dostępu do spadkobierców autora).

Ochrona praw osobistych nie ma na celu zabezpieczenia majątkowego interesu twórcy, choć korzystanie z nich lub naruszenie może wiązać się z takimi konsekwencjami (np. wypłata zadośćuczynienia za krzywdę wywołaną zniekształceniem utworu, zapłata wyższego wynagrodzenia z tytułu sporządzenia projektu budynku przez uznanego, a nie początkującego architekta itd.). Celem tej ochrony jest poszanowanie godności osobistej twórcy wyrażającej się w jego intelektualnym związku z dziełem. Chociaż brzmi to dość patetycznie, taka ochrona może mieć zdecydowanie praktyczny wymiar — widać to szczególnie w przypadku plagiatów, tak częstych dziś w szkołach i na uczelniach.

FAQ

  1. Czy jako autor mam prawo do zachowania anonimowości?

    Przepisy prawa autorskiego dają taką możliwość. Decyzja o upublicznieniu utworu bez informacji o autorze może generować jednak wiele problemów związanych z jego rozpowszechnianiem i wykorzystaniem.

  2. Czy mogę sprzedać prawo do bycia oznaczonym jako autor utworu?

    W polskim prawie taki krok nie jest możliwy — prawa osobiste są niezbywalne. Nawet gdy twórca nie ma nic przeciwko podpisaniu jego utworu przez kogoś innego, to będzie to w świetle polskiego prawa nielegalne. Dlatego w Polsce nie można wykonywać legalnie zawodu ghost writera, choć w praktyce ograniczenie to jest powszechnie ignorowane.

  3. Czy mogę zgodnie z prawem zlecić napisanie pracy naukowej, którą przedstawię jako własną?

    Nie. Autorskie prawa osobiste wymagają podania prawidłowych informacji o autorze, i od tej zasady nie ma wyjątków. Nawet jeśli twórca chce pozostać anonimowy, to my nadal nie mamy prawa do podpisania się pod jego utworem. Przedstawienie się jako autor utworu anonimowego również jest naruszeniem zasady rozpoznania autorstwa.